LÊMGİRTİNA RÊVİYA ZÊDE (APPENDİCİTİS)

            Appendîx an jî di nava gel de weke apandîs tê zanîn; ji zayînê ve heye û rêviyeke kor  an jî zêde ye. Ji destpêka rêviya stûrê hatiye afirandin û dirêjayîya wê qasî 5-6 cm ye û modineya (diameter) wê 2-3 cm ye. Weke zêdehîyeke rêviyê ye. Erka wê bi baştirîn nayê zanîn, lê tê  fikirîn ku di destpêka jiyanê de  roleke parastinê dilîze. Lêmgirtina vê lebatê (organ) re; ji alîyê herkesî ve jî  tê zanîn ku apandîsît tê gotin.

            Apandîsît piştî 3 salîyê ve tê dîtin û hemû demên temenê de em dikarin rastî wê werin; lê piştî 35 salî ve birasthatina wê kêmtir dibe.

            Nîşaneyên apandîsîtê,  dikare ku li gor hemû kesan ve bigûhere; em dikarin  zikêş, mehdlihevketin, vereşîn, bêmicizî (bêîştehî, lack of appetite) û pêsûsê (fever)   bijmêrin. Êşa apandîsîtê bi gelemperî awayeke nediyar weke êşa mehdê û zikêşê dikare destpê bike û dikare li  golim (inguial), pê û piştê xe. Di encamê de êş di devera rastjêra zikê de kom dibe. Nexweş bi gelemperî  dikare beje ku; êşa min bi hejîn û leqînê zede dibe. Ev hemû  gazincan ne şerte ku wek demekê de an jî di nexweşekê de hebin. Ger di vê gihanekê  (grade) de nexweş neyête saxkirin, rêviya zêde ku bi lêmê ve tijeye dikare qul bibe û dikare di valahîya zikê de belav bibe. Nexweş hîs dike ku êşa wî derbas dibe, lê piştî 6 seatan lêm di parzûnên (membran) zikê de cih digre û  zikêş û pêsûs  cardin çêdibe û di rewşa tenduristîyê de xetereyeke girîng derdikeve holê.

            Saxkirina apandîsîta lêçêr (acute); herdem nijdarî (surgery) ye û gihanekên pêşîyê de şûna nijdarîyê biçûk dimîne. Lê apandîsît qul bibe, wê demê modineyeke  fireh de nijdarîyek girîng  divê bête kirin.

            Piştî nijdarîya asayî, di nexweşxaneyê de mayîn rojek e; lê a apadîsîta qulbûyî de ev dem dikare 3-4 roj bibe.

            Tiştên ku divê ji bo apandîsîtê miqate bin, bi kurtasî ev in:

Gazincên  zikêşê dirêj bibe û dema ku derbas nebe, divê bi bişîjkekê re teqez têkeve têkilîyê. Ne darûyên êşbir û zîndedij (antibiotic) ne jî darûyeke din bête bikaranîn. Çimkî teşxiskirin dereng dibe.

Bikaranînên sar an germ neyête kirin, ev jî dikare ku apandîsît zûtirîn qul bike.

Digel êşa rastjêra zikê vereşîn, mehdlihevketin û pêsûs hebe; gûmana hebûna apandîsîtê zêde dibe û divê bi leztir mudaxeleyek bête kirin.

Mihemedê NOJDAR